ABAI KUNANBAIULY (1845-1904)
Abai Kunanbaiuly was a great poet, enlightener, founder of written Kazakh literature and the literary Kazakh language, as well as a composer. He was born in 1845 at the foot of the Shyngys Mountains in the Abai region. The main themes of his works revolved around the social, moral, and public issues of the Kazakh people. Abai elevated Kazakh literature to a new level and left an indelible mark on the nation’s musical heritage.
His songs — “Kozimnin karasy” (The light of my eyes), “Ne izdeysin, konilim” (What are you seeking, my soul), “Aittym salem, Kalamkas” (I send my greetings, Kalamkas), “Tatyana’s letter”, and “Segizayak” (Eight-limbed dance) — introduced innovative forms and themes into Kazakh folk music. His instrumental kui compositions — “Mai tuni” (May night), “Maida konyr” (Soft melody), “Tory zhorga” (The pacing bay horse), and “Abai’s zheldirme” (Abai’s gallop) — are deeply connected in spirit and tone with his songs.
Abai often commissioned musical instruments and gifted them to singers, performers, and poets in his circle. His personal dombra is a three-stringed, eight-fret, scoop-shaped musical instrument featuring ten sound holes and a brown finish. The dombra was used by Abai himself and later by his son, Akylbai. It was then passed down to Akylbai’s son, Israil. After Israil’s death in 1959, his daughters donated the instrument to the Abai Literary and Memorial Museum in Semey. Since 1981, the dombra has been preserved in the Museum of Folk Musical Instruments named after Ykhlas in Almaty, where it remains on display to this day.
АБАЙ ҚҰНАНБАЙҰЛЫ (1845-1904)
Ұлы ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, композитор Абай Құнанбайұлы 1845 жылы қазіргі Абай облысының Шыңғыс тауы бөктерінде дүниеге келген.
Шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау етіп, қазақ әдебиетін жаңа деңгейге көтерген Абай Құнанбайұлы ұлттық музыкада да үлкен із қалдырды. Ақын «Көзімнің қарасы», «Не іздейсің, көңілім», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Татьянаның хаты», «Сегізаяқ» сияқты бірнеше әні арқылы халықтық музыкаға жаңалық әкелді. Сонымен қатар, ұлы ақынның домбыраға арналған бірнеше күйі бар. «Май түні», «Майда қоңыр», «Торы жорға», «Абайдың желдірмесі» күйлері мен әндерінен өзара үндестік байқалады.
Абай бірнеше саз аспабын жасатқан. Өзінің төл ұрпақтары мен айналасындағы әнші-күйші, ақындарға арнап бірнеше домбыра жасатып, сыйға берген. Ақынның жеке домбырасы – үш ішекті, 8 пернелі, қалақша пішінді музыкалық аспап. Дыбыс ойығының саны – он, түсі – қоңыр. Домбыраны Абай мен ақынның ұлы Ақылбай қолданған. Кейін жәдігер мұра ретінде Ақылбайдың ұлы Исраилға қалды. Ұлы ақынның немересі Исраил бұл домбырамен облыстық, республикалық деңгейдегі түрлі байқауларға қатысып жүрді. 1959 жылы Исраил дүние салып, кейіннен қыздары жәдігерді Семейдегі Абай Құнанбайұлының әдеби-мемориалдық музейіне тапсырған. Ал 1981 жылы ол Алматы қаласындағы Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейі қорына алынды. Қазіргі таңда аспап аталған музейде сақтаулы тұр.
SHAKARIM KUDAIBERDIULY (1858-1931)
Poet, writer, philosopher, and composer Shakarim Kudaiberdiuly was born in 1858 at the foot of the Shyngystau Mountains in the Abai region. A nephew and contemporary of Abai, Shakarim wrote profound lyrical poems, epic works such as “Kalkaman–Mamyr”, “Enlik–Kebek”, “Nartailak–Aisulu”, the novel “Adil–Mariya”, as well as many prose works, translations, historical and philosophical writings, and melodic songs.
His songs gained wide popularity, including: “Zhiyrma ush zhasymda” (At the age of twenty-three), “Zhylym – koi, zhuldyzym – shilde” (My year is the sheep, my star is July), “Korkyttyn saryny” (The melody of Korkyt), “Korkyt, Khozha Hafiz tusime endi de” (Korkyt and Khwaja Hafiz appeared in my dream), “Anadan algash tuganda” (When I was born from my mother), “Suragan salem ait” (Send greetings to the one who asked about me), “Oiladym bir soz zhazaiyn da” (I thought I would write some words), “Mutylgannyn omiri” (The life of the forgotten), “Sen gylymga bolsan yntyk” (If you are passionate about knowledge), “Konil”, “Baigazy”, and others.
Shakarim’s dombra is a two-stringed, 13-fret musical instrument with a scoop-like shape. It was made from a single piece of pine wood. After Shakarim’s death, the instrument was kept by his son, Akhat. Later, it was passed on to a teacher, who eventually gave it to the rector of the Shakarim State University in Semei. In turn, the rector presented the dombra to philanthropist Medgat Kulzhanov, who donated it in 2019 to the Museum of Folk Musical Instruments named after Ykhlas.
ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ
(1858-1931)
Ақын, жазушы, философ, композитор Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы қазіргі Абай облысындағы Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген. Ұлы ақын Абайдың замандасы әрі інісі Шәкәрімнің қаламынан терең ойлы, сыршыл лирикалық өлеңдер, «Қалқаман–Мамыр», «Еңлік–Кебек», «Нартайлақ–Айсұлу» сияқты оқиғалы дастандар, «Әділ–Мәрия» романы және басқа да прозалық туындылар, аудармалар, тарихқа, философияға қатысты еңбектер, сазды әндер туды.
Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жиырма үш жасымда», «Жылым – қой, жұлдызым – шілде», «Қорқыттың сарыны», «Қорқыт, Хожа Хафиз түсіме енді де», «Анадан алғаш туғанда», «Сұраған жанға сәлем айт», «Ойладым бір сөз жазайын да», «Мұтылғанның өмірі», «Сен ғылымға болсаң ынтық», «Көңіл», «Байғазы» сынды әндері танымал.
Шәкәрім Құдайбердіұлының домбырасы – екі ішекті, 13 пернелі, қалақша пішінді музыкалық аспап. Шанағы тұтас қарағайдан шауып жасалған, дыбыс ойығы үшбұрыш формасында. Шәкәрім қайтыс болған соң, аспап оның ұлы Ахаттың қолында қалған. Ахат қариядан домбыра Семейдегі бір мұғалімге, кейін ол мұғалімнен Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің ректорына өткен. Өз кезегінде оқу орнының басшысы аспапты Шәкәрім өнерінің жанашыры болып жүрген меценат Медғат Құлжановқа табыстайды. Медғат Кәрімұлы 2019 жылы жәдігерді Алматы қаласындағы Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар музейіне өткізді. Қазіргі таңда домбыра аталған музейде сақтаулы тұр.