Dombra
Dombra is a widely spread musical instrument of the Kazakh people. The instrument consists of several parts: the head (also called the palm), tuning pegs, frets, neck, body, soundboard (deka), nut, and strings. For example, dombra has three nuts: the first one, to which the strings are attached and located at the bottom of the body, is called "okshe tiek" (also known as "kepil" or "tuime"). The second is the main nut, installed on the soundboard and movable sideways. The third — the "upper nut" — is located between the neck and the tuning pegs.
Types of Dombra
Traditionally, the Kazakh dombra was made from a single piece of wood. Dombra usually has two strings, less commonly three. Old examples of the instrument featured a rounded body. There are two main schools of playing kuis (instrumental compositions): Tokpe kui (Western Kazakhstan region),
Shertpe kui (Eastern Kazakhstan region).
Two main forms of dombra are widespread:
The drop-shaped form is widely used in Western Kazakhstan, Turkmenistan, Karakalpakstan, Uzbekistan, and Afghanistan. The scoop-shaped form is common in Altai-Tarbagatai, Zhetysu, Saryarka, and the Karatau region. The main difference in the western style is a larger body with a thinner and longer neck, whereas the eastern region's dombras have a wider and shorter neck. The Zhetysu dombra resembles the Kyrgyz komuz, the Mangistau dombra is similar to the Turkmen dutar, and the East Kazakhstan dombra resembles the Altai topshur.
Домбыра
Қазақ халқының музыкалық аспаптарының ішінде шоқтығы биік, ерекшелігімен дара көрінетін аспабы – домбыра. Домбыра – бірнеше бөліктен тұрады. Олар: басы (алақан деп те аталады), құлақтары, пернелер, мойын, шанақ, бетқақпақ, тиек (шайтан тиек, негізгі тиек, табалдырық тиек) және ішектер. Домбыраның бөліктеріне келетін болсақ, бұлардың да өзіне тән жеке атаулары болған. Мәселен, домбырада үш тиек болады: біріншісі – ішек бекітілетін, шанақтың түбіне орналасқан «өкше тиек» («кепіл», «түйме» деген қосалқы аттары бар). Екіншісі – шанақтың үстінде тұрып, ары-бері жылжытылатын негізгі тиек, жай ғана «тиек». Үшіншісі – мойын мен құлақтың ортасында тұрған «табалдырық тиек» («шайтан тиек» деп те аталады).
Домбыраның түрлері. Қазақтың домбырасы бұрын тұтас ағаштан шауып жасалған. Ертедегі домбыралардың жасалуы, пішіні әртүрлі болған. Қазақ халқында домбыра аспабында күй тартудың негізгі екі жүйесі қалыптасқан: Төкпе күйшілік дәстүр (Батыс Қазақстан аймағы), шертпе күйшілік дәстүр (Шығыс Қазақстан аймағы). Осыған орай қазақтарда домбыраның ең кең тараған екі түрі бар. Олар – Батыс Қазақстан, Түркіменстан, Қарақалпақстан, Өзбекстан, Ауғанстан жеріне кең тараған қауақ (жұмыр шанақ) домбыра және Алтай-Тарбағатай, Жетісу мен Сарыарқа, Қаратауға тараған қалақ домбыра. Батыс домбырасының негізгі өзгешелігі – шанағы үлкендеу, мойны жіңішке, тұрқы ұзындау келсе, шығыс домбырасының мойны жуандау, әрі қысқарақ болады. Жетісу домбырасының пішіні қырғыздардың қомузына, Маңғыстау домбырасы түркімен дутарына, Шығыс Қазақстан домбыралары алтай топшурына ұқсас келеді.
Kossaz
Kossaz is a rare ethnographic type of the dombra. It is carved from a single piece of wood and features five strings. The instrument has two resonator bodies: one is covered with a wooden soundboard, while the other is covered with leather; in some versions, both sides are enclosed with wood.
Playing the kossaz requires great skill and precision, which may explain why this instrument—also known as the double dombra or double-bodied dombra—is extremely rare today. The kossaz has been tested and approved by renowned musicians such as: Nurgisa Tlendiev – National Hero, composer, dombra player, and kui performer, Karshyga Akhmediyarov and Baltabai Kabylanov – famous dombra virtuosos.
Among the people, it is also referred to as kossaz, kos shanak, or kos moiyn dombra (meaning “double body” or “double-neck dombra”). The crafting process is complex and requires hard woods such as oak, rowan, birch, or beech.
Қоссаз
Қоссаз – домбыраның сирек кездесетін этнографиялық түрі. Аспап тұтас ағаштан ойылып, бес ішекпен жасалады. Екі шанағының бірі – ағаш қақпақпен, екіншісі – терімен жабылады; кейде екеуі де ағашпен қапталады.
Қоссазда ойнау өте күрделі, орындаушыдан жоғары шеберлік талап етеді. Осы себепті ол халық арасында сирек кездеседі. Аспапты Нұрғиса Тілендиев, Қаршыға Ахмедияров, Балтабай Қабыланов сияқты шеберлер сынақтан өткізген. Қоссаз халық арасында «қоссаз», «қос шанақ», «қос мойын домбыра» атауларымен де белгілі. Аспапты жасау технологиясы күрделі. Ол үшін емен, шәген, қайың, бук тәрізді қатты ағаштар қолданылады.