Sherter
Sherter is one of the most common Kazakh musical instruments, a three-stringed instrument. Its shape and structure are generally similar to dombra, but with a shorter neck and strings made from horsehair. Traditionally, sherter had no frets. Like dombras of Eastern Kazakhstan, it has three strings, and a leather membrane stretched over the top, similar to the kobyz.
In modern times, the instrument has been improved by adding frets and increasing its size. This enlargement allowed for a wider range of sound. Since 1988, a special lecture class for playing sherter has been established and operates at the Kurmangazy Kazakh National Conservatory.
Making the Instrument
The instrument consists of three parts: the body, the neck, and the head. The body includes the soundboard (deck), the main body, a leather membrane, the nut (string support), and a sound hole. At the lower end of the instrument, there are three tuning pegs to which the strings are attached. The main distinctive feature of the sherter is that the leather membrane covers half of the soundboard, and the sound varies depending on the quality of the leather. Goat and camel skins are primarily used for the membrane.
Шертер
Ертеректе қазақ арасында тараған аспаптың бірі – шертер, үш ішекті, шертіп ойнайтын аспап. Шертердің құрылысы мен формасы негізінде домбыраға ұқсас болған, мойны қысқа, қыл ішек тағылған, көлемі қобыздай. Қырғыздың комузы секілді шертер де пернесіз. Семей облысында кездесетін домбыралардай үш ішекті, беті қобыздағыдай көн терімен қапталған.
Қазіргі шертер аспабы жетілдірілген: аспаптың мойнына перне тағылып, көлемі де үлкейтіліп, барынша жетілдірілді. Аспап көлемінің ұлғаюы дыбыс көлемінің ұлғайуына мүмкіндік берді. 1988 жылдан бастап шертер аспабы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында арнайы кәсіби дәріс беру класы болып ашылды.
Аспаптың жасалу технологиясы
Аспап үш бөліктен тұрады: шанағы, мойны және басы. Шанақта келесі элементтер орналасқан: дека, негізгі корпус, былғары мембрана, ішектерге арналған тіреуіш (көпірше), дыбыс шығатын ойық. Аспаптың төменгі бөлігінде ішектер байланыстырылатын үш түйме орнатылған. Шертердің басты ерекшелігі – деканың жартысына былғары керілгені. Терінің сапасына байланысты аспаптың үні әртүрлі шығады. Мембрана жасау үшін көбінесе ешкі мен түйе терісі қолданылады.
Sazgen
Sazgen is an ancient wooden musical instrument with a body stretched with leather, which is believed to have originated in the 7th–8th centuries. The name sazgen translates as «musical strings.» The instrument produces a sound similar to kobyz and narkobyz. Its body is made from wood and soft, thin, dried leather, while the strings are traditionally made from horsehair. Due to the strong energy associated with its natural materials, sazgen was revered as a sacred instrument.
According to studies on Kazakh music and the history of traditional instruments, sazgen has been relatively recently reintroduced into the Kazakh musical tradition. Revived by specialists and craftsmen, sazgen is one of the representative instruments of the Turkic peoples.
Sazgen belongs to the kobyz family. It shares similar musical capabilities, a fretless design, and playing techniques. The renowned folk craftsman and kui composer Abishakir Abuseitzhamaluly composed pieces such as «Surshekpen» and «Kuszhiren» for this instrument.
Сазген
VII–VIII ғасырлар аралығында ағаштан жасалып, шанағы терімен қапталған, үш не төрт ішекті өте көне саз аспабы.
Сазген атауы «сазды ішектер» мәнін білдіреді. Аспап қобыз бен нарқобыздың арасындағы дыбысқа ұқсас, орташа дыбысты білдіреді. Аспаптың шанағы ағаштан және жұмсақ, жіңішке, құрғақ былғарыдан жасалады; ішектері жылқының қылынан жасалады. Аспап жасалатын барлық материалдардың энергетикасы жоғары болғандықтан, ол қазақ даласында қасиетті болып саналған.
Қазақ музыкасына, аспаптар тарихына бағытталған зерттеулер мен әртүрлі дерек, мағлұматтарға қарағанда, сазген аспабы қазақтың саз аспаптар қорына кейінгі кездері ғана келіп қосылған. Маман, шеберлер тарапынан жаңғырып, жаңаланған көне де байырғы аспап түп-тегі түркі жұртына тән аспаптардың біріне жатады. Бірақ, қалай болса да, сазген түркі әлеміне тән қобыз тобына жатады, онымен музыкалық мүмкіншілігі, пішін тұлғасы (пернесіздігі), ойналу тәсілі бірдей. Халық ісмері, һәм өнерпаз күйшісі Әбішәкір Әбусейітжамалұлы осы саз аспабымен «Сұршекпен», «Құсжирен» атты күйлерін шығарған.