Zhetygen
Zhetygen is an ancient multi-stringed plucked musical instrument of the Kazakh people, dated approximately to the 5th–4th centuries BCE.
In 1966, O. Beysembayev recreated zhetygen based on descriptions from the 1818 edition of the journal "Siberian Herald". This reconstruction marked the beginning of the revival of Kazakh traditional musical instruments that had been forgotten over time.
The first performers on the zhetygen were Talgat Sarybayev and Kaiyrzhan Makanov. In the 1980s, the popularization of the instrument was carried forward by E. Kusainov, S. Merekeyeva, Sh. Kylyshbaeva, and N. Zhakypbek.
"Otyrar Sazy" orchestra under the direction of N. Tlendiev, along with folklore-ethnographic ensembles such as "Sherter", "Sazgen", "Adyrna", and "Murager", played a significant role in promoting zhetygen.
Making the Instrument
The tuning pegs and strings of the instrument have distinctive features. Historically, the instrument was quite simple, with strings made from horsehair. Nowadays, these can be replaced by other materials.
Types of zhetygen strings include: horsehair strings, animal gut strings, wire strings, fishing line strings.
By extracting sounds full of sorrow, the player expresses the images of their children through melodies of varying character. These improvised melodies evolved and have been preserved as instrumental compositions known collectively as "Zhetygennyn zheteui" ("The seven kuis of zhetygen").
Жетіген
Жетіген – қазақтың көнеден келе жатқан көп ішекті, шертпелі музыкалық аспабы. Шамамен б.з.д. V–IV ғғ. пайда болған.
1966 жылы Оразғазы Бейсембаев «Сибирский вестник» журналында 1818 жылы суреттеп жазылуы бойынша жетіген аспабын жасады. Нақ осы жетігеннің бейнесін қайтадан өмірге келтіру көне аспаптарды қайта жасау ісінің бастамасы болды.
70-жылдардан бастап жетіген аспабын алғаш орындаушылар Талғат Сарыбаев пен Қайыржан Мақанов болды. Ал 80-жылдардан бастап Еділ Құсайынов, Сауле Мерекеева, Шахбану Қылышбаева, Нұргүл Жақыпбек сияқты орындаушылар жетіген аспабының халық арасында нақты қалыптасуына атсалысты.
Осы жолда басқа фольклорлық аспаптармен қатар жетігенді де насихаттауда, күй өнерінің көрнекті көсемі Н. Тілендиевтің «Отырар сазы» оркестрімен қатар «Шертер», «Сазген», «Адырна», «Мұрагер» фольклорлық-этнографиялық ансамбльдері 1970–80 жж. бастап зор еңбек сіңірді.
Аспаптың жасалу технологиясы
Жетігеннің құлақ бұрауы мен оған тағылатын ішектердің өзіндік ерекшеліктері бар. Сондықтан ішектері қандай болған және қандай болуы тиіс екендігін қарастырып, талдап бірқалыпқа түсіру қажет. Аспаптың алғашқы үлгілері көне заманда өте қарапайым түрде жасалып, оның ішегі аттың қылынан тағылған болатын. Бірте-бірте ол басқа материалдармен алмастырыла бастады. Жетіген аспабының ішек түрлері: аттың қылынан, мал ішегінен, сымнан, қармақ жіптен.
Аспаптан мұңға толы үн шығарған орындаушы түрлі сипаттағы әуендер арқылы өз балаларының бейнесін көрсетеді. Осы әуендер кейінірек дамытылып, бізге «Жетігеннің жетеуі» («Жетігеннің жеті күйі») деген атаумен жеткен аспаптық күйлер түрінде сақталған.